Zonder zelfreflectie is er geen groei. Zonder groei sta je stil, en stilstand is achteruitgang. In dit artikel duiken we in het hoe en waarom van zelfreflectie. Welke soorten zelfreflectie zijn er en welke modellen kun je gebruiken? Met de 5 tips én een stappenplan kun je direct aan de slag.

Wat is zelfreflectie?

Zelfreflectie betekent dat je jezelf een spiegel voorhoudt. Je reflecteert op je eigen gedrag, rol en op je eigen functioneren. Het gaat dus vooral over terugkijken, evalueren, leren en jezelf blijven ontwikkelen. Je bent je bewust van de impact van jouw gedrag op anderen en van de impact van het gedrag anderen op jou.

Waarom is zelfreflectie belangrijk?

Zelfreflectie is belangrijk omdat je zo bewust investeert in je eigen persoonlijke ontwikkeling. Je neemt de tijd om stil te staan bij wat je doet en wat het je oplevert. Door kritisch te kijken en te reflecteren op jezelf, leer je van je eigen gedrag.

Dit gaat jou helpen bij het stellen en behalen van doelen. Ook laat zelfreflectie je leren van je eigen fouten en geeft het je de kans om ‘opnieuw’ te beginnen. Op deze manier groei jij als persoon en haal jij het meer uit jezelf.

Voordelen van goede zelfkennis

Zelfreflectie vergroot jouw zelfkennis en dit heeft een aantal voordelen:

1. Het maakt de interactie met andere mensen eenvoudiger. Iemand met weinig zelfkennis maakt vaak gebruik van projectie om eigenschappen, met name gebreken, bij anderen aan de kaak te stellen die hij zelf heeft. Meestal zonder dat hij zich daar bewust van is.
2. Iemand die zichzelf beter kent is meestal minder gevoelig voor kritiek en opmerkingen van een ander.
3. Wie zichzelf kent, kent haar of zijn sterke en zwakke punten. Zelfkennis maakt het gemakkelijker om van je fouten te leren en nieuwe keuzes te maken.
4. Je weet waar je kracht ligt en waar jouw zwakke punten liggen. Dit geeft jou de kans om op tijd nieuwe en doordachte keuzes te maken. Zo toon jij persoonlijk leiderschap.

Type zelfreflectie

Zelfreflectie kan je doen op drie verschillende niveaus: persoonlijk, beroepsmatig en maatschappelijk.

1. Reflecteren op persoonlijk functioneren. Daarbij sta je vooral stil bij wie jij bent, wat je motivatie en je doelen zijn.
2. Reflecteren op beroepsmatig handelen. Deze vorm van reflecteren richt zich vooral op jouw acties in een professionele context, ook wel methodisch handelen genoemd.
3. Reflecteren op persoonlijk beroepsmatig handelen in de maatschappelijke context. Hierbij kijk je ook naar de context van jouw functioneren. Hierbij vraag je je af wat het effect is op de omgeving, de maatschappij en in hoeverre jij hier verantwoordelijk voor bent.

Reflectie modellen gebruiken

De volgende twee reflectiemodellen helpen je om jouw zelfreflectie naar een hoger niveau te tillen. In de basis lijken de modellen op elkaar. Ze werken beiden in een cyclus. Zelfreflectie is dus nooit ‘klaar’. Ontdek welk model het beste bij jou past.

Starr-methode

Met de Starr-methode voor zelfreflectie kijk je naar jouw taak in een geheel, je acties die je onderneemt en het resultaat ervan. Deze reflectiemethode werkt in 5 stappen:

1. Situatie: wat was de situatie, wie waren erbij betrokken, waar speelde dit zich af?
2. Taak: wat was je taak, welke rol speelde je?
3. Actie: hoe heb je dit toen aangepakt, hoe reageerde je?
4. Resultaat: wat was het resultaat van je handelen, hoe reageeerden anderen hierop?
5. Reflectie: was je tevreden met het resultaat, zou je het de volgende keer anders doen?

Korthagen-methode

Fred Korthagen is Hoogleraar Onderwijskunde en de bedenker van het Korthagen-methode om structureel te reflecteren. Het reflectiemodel van Korthagen bestaat uit een cyclus van 5 fases:

1. Situatie – Ervaar heel bewust je eigen functioneren in een situatie:
   • Wat wil ik bereiken, waar moet ik op letten en wat kan ik uitproberen in deze situatie?
2. Terugblikken -blik terug op je handelen:
   • Wat is er gebeurd, wat deed ik, wat dacht ik op dat moment, wat wilde ik en wat voelde ik erbij?
3. Belangrijke aspecten begrijpen – je bent bewust bezig met de belangrijke kenmerken:
   • Wat is de samenhang van de vorige antwoorden, wat is daarbij de invloed van de context, welke gevolgen heeft dit voor mij, wat is nu het probleem of wat heb je nu ontdekt?
4. Alternatieven ontwikkelen en daaruit kiezen – bedenk alternatieven voor je eigen handelen:
   • Welke alternatieven zijn er, wat zijn hiervan de voor- en nadelen, wat en/of hoe ga ik het de volgende keer doen?
5. Uitproberen in nieuwe situaties – In de laatste stap van de cyclus zet je jouw keuzes om in een concrete actie tijdens een volgende situatie. En dan begin je weer bij 1.

5 Tips zelfreflectie

De volgende vijf tips zullen je helpen bij het reflecteren:

1. Regelmaat

Reflecteer regelmatig en plan minimaal één keer per week een reflectiemoment in op een vast moment.

2. Wees consequent en eerlijk

Makkelijk gezegd, maar het is soms best pijnlijk om de confrontatie aan te gaan met wat je (nog) niet kan. Wees mild naar jezelf. Niemand is perfect.

3. Stel jezelf open vragen

Open vragen beginnen meestal met wie, welke, waar, wat of waarom en geven meer vrijheid in het geven van een antwoord. Hierdoor krijg je meer informatie op tafel.

4. Reflecteer niet alleen op probleemsituaties, maar ook op jouw successen

Je leert ook veel van jouw successen. Wat is jouw recept? En het is natuurlijk heel leuk om te doen.

5. Feedback van anderen

Gebruik feedback van anderen om vanuit dat gezichtspunt te reflecteren.

Stappenplan zelfreflectie

Hopelijk ben je er nu van overtuigd dat jij zelfreflectie nodig hebt voor jouw persoonlijke ontwikkeling. Met het volgende stappenplan zet je jouw voornemen om in actie:

Stap 1 – planning

Reserveer in jouw agenda tijd voor zelfreflectie, minimaal één keer per week. Als je dit consequent volhoudt, dan zul je merken dat het een gewoonte wordt.

Stap 2 – onderwerp bepaalde situatie

Kies een concrete situatie uit waarop je zelfreflectie zelfstandig toepast. Waar heb je last van?

Stap 3 – doelen stellen

Bepaal wat je wil bereiken. Maak van dit punt jouw prioriteit en vertoon inzet om het te veranderen.

Stap 4 – bepaal jouw aanpak

Kies een methodische manier om met zelfreflectie aan de slag te gaan, bijvoorbeeld de Starr- of Korthagen-methode.

Stap 5 – zorg voor de juiste setting en focus

Je hebt de tijd in je agenda gereserveerd. Dat is een goed begin. Zorg ervoor dat je op een plek bent waar je niet gestoord kunt worden. Leg je mobiel aan de kant en laat je niet afleiden.

Stap 6 – maak aantekeningen

Noteer al jouw gedachten en inzichten en maak een speciale folder aan. Kijk regelmatig terug om jouw lessen nog beter te integreren. En nog belangrijker, hierdoor zul jij beseffen hoeveel vooruitgang jij hebt geboekt.

Stap 7 – vier jouw successen

Als jij stap 1 tot en met 6 hebt gevolgd, dan blijft succes niet uit. Hoe klein of groot een vooruitgang ook is, goed om hier eens uitgebreid stil bij te staan. Besef dat jij dit toch maar even geflikt hebt en geniet ervan!